MOMOTXORROAK
Momotxorroak, Altsasuko inauterietako pertsonaia
tradizionalak dira. Adarrak daramatzate eta aurpegiak oihal-zapiaren azpian ala
zaldi ileen azpiaren ezkutatzen dituzte; odolaz zikindutako maindire zuria ardi-larruzko
bizkarrekoak, galtzak urdinak , galtzerdi
zuriak eta abarka beltzak jantzita dituztela agertzen dira. Ardi larruan josita
edo gerri inguruan ezkilak daramatzate, zarata ateratzeko. Eskuetan sardea
daramate.
Astearte arratsaldea iristen
denean, ehunka momotxorro frontoitik ateratzen dira uluka eta aitzinean
topatzen duten guztiak kolpatuz.
Hainbat karrikatan ibili
ondoren,kalejirara Juantraposo, Maskeritak,Akerra eta Sorginak batzen
dira.Akerra gurdi baten gainean doa.Bertatik eme guztiak kitzikatzen ditu bere
atributuak erakutsiz.Horrela bada,sorginak oihukatzen dute egoera dibertigarri
eta haragikoia sortuz.Herriko karriketatik ibili ondoren eta hamaika tabernatan
geldiuneak egin ondoren, herriko plazan
“Momotxorroen dantza” egiten dute.
Tradizioa 1930eko hamarkadan galdu
zen, baina 1990ekoan berreskuratu egin zen, pertsonaia berriekin eta
guzti:sorginak,akerra haiei segika doala, akerrale bat bezala eta
maskarita,damasko oihalaz egindako tunika, sokekin lotua, janzten dutenak.
IÑUDEAK ETA ARTZAIAK
Inudeak eta
artzainak Donostian, Beran eta Euskal Herriko beste zenbait herritan, inauterien
zikloko jai bateko pertsonaiak dira. Inude eta artzainen eguna, Donostian,
Kaldereroen jaiaren hurrengo igandean ospatzen da, baita Beran ere.
Konpartsek, kaleetan zehar
desfilea egitean, hiru dantza egiten dituzte eta bi abesti kantatu . Garai
batean menditik jaisten ziren artzainek eta hiriko inudeek elkarren artean
neskatan edo mutiletan nola egiten zuten irudikatzen du ospakizun horrek. Lehen, bakarrik gizonezkoek
parte hartzen zuten, dantzariek erdiak emakumez jantzirik. Gaur egun, ordea,
mutilak neskaz janzten dira eta neskak mutilaz.
Beran, genero-rolak aldatuz
ospatzen da, artzainak neska gazteak dira eta inudeak mutilak.
Donostian 1885eko otsailaren 2an
ospatu zen lehen aldiz. Hiriko erdiguneko kaleetan zehar desfilatuz.
Ospakizunaren momentu ikusgarrienetakoa inude batek haurra irudikatzen duen
panpina airera botatzen duenean gertatzen da.
Dantzariak, dotoretsu jantziriko
musikari txaranga batez eta pertsonaia konpartsa batez lagunduak ibiliko dira
karrikaz karrika. Azken hauen artean, Inauteri hauetako erregea den Momo Erregea
eta herriko agintari batzuk nabarmentzen dira: alkatea, apeza, irakaslea,
alarguna, postaria, barkileroa, saltzailea bertzeen artean, eta inoiz falta ez
diren bi deabrutxo.
Inudeek soineko laukiduna,
pololoak, media xuriak, zapata beltzak, mantala, kofia, bi trentza, panpina,
eta belarritakoak paratzen dituzte.
Artzainek, atorra xuria,
gerrontze beltza, galtza urdinak, gerriko beltza, abarka beltzak, txapela
beltza, zapi laukiduna eta makila eramaten dituzte.
Hauek dira kantatzen diren abestiak :
Artzaiak eta andriak
menditik jautsiak
zer kontentuz arkitzen
geraden guztiak.(berriz)
Pozez alaitu zaigu
malkua begian
Ikusten dugulako
hola gure herria.
Horra aita Joxepe
danon buruzagi
zabaltzen guri.(berriz)
argitasun haundia
Bestarik bihar bada
bego gure herrian
betikua du fama
du fama ondo merezia.(berriz)
Bertzetan ez bezala
hemen gazteria
amaren sabeletik
dator ikasia.(berriz)
JOALDUNAK
Joalduna Ituren eta Zubietaren inauterietako
pertsonai tradizional bat da, joareak
astinduz urtarrileko azken asteburuan
inauterien heldueraren berri ematen zuena .
Pertsonai honen izena joaldun izanik ere, hainbat
sinonimo ditu : kaldurro, ttuntturro , txantxurro etb.
Joaldunak bi herriko mutil taldeak dira.
Ezaugarri nagusia gerrian zintzarri handi parea lotuta eramatea da, hogei, hogeita
hamar edo gehiago dantzariekin zintzarrotsa sortzen. Zubietako joaldunek
ardi-larru bakarra eta zapi urdina daramate eta Iturengoak ardi-larru doblea
eta paiinulu gorria. Ere ttuntturoa, koloredun zintekin eta lumekin, lepoan
zapi gorria, soinean Ituren ardi larruz estalitako atorra eta Zubietan ator
zuria, gerrian joarea lotzen dituzte eta Ituren bi joare txiki gehitzen
dituzte, hanketan gona xuri bat, galtzen gainetik eta ispua eskuineko eskuan
zaldi buztaneko ilez egina.
Ituren Joaldunek
binakako errenkadan jarrita dantza
taldea osatzen dute, aldi berean eragiten dituzte haien joareak, soinu ritmiko
eta konstante bat sortuz. Aurreneko ilaran doan
joaldun batek adarra jotzez eta oihuez jarraituta ,erritmoa markatuz doa Zubietara
ailegatu arte eta Zubietaren joaldunek
Iturenera joaten dira.
Uste da erritu honek gizarteak naturarekin zuen atxikimendua islatzen duela eta espiritu
txarrak, edo izurrietak uxatzen saiatzen
dela, aldi berean amalurra goraipatuz.
MIEL OTXIN
Astelehen eta astearte Inauterian da festa Lantzen. Egun bakoitzean antzezpen jakin bat jokatzen dute, eta bakoitzak bere ibilbidea dauka.
Miel Otxin lastoz egindako hiru bat metroko panpina da, buruan kolore bizidun ttuntturro bat ikusten
zaio. Lepoan zapi loreduna, kolore biziko atorra eta galtza urdinak erabiltzen ditu, gerriko
beltzez edo gorriz lotuta.
Txatxo batek eramaten du sorbalda gainean festak irauten duen bitartean. Mutil
batek gaita eta txistu doinuen artean bertako karriketan zehar dantzarazi egin
ohi dute.
Astelehenean festa hasten da, Miel Otxin jendetzaren
buruan doa. Asteartean Miel
Otxin da nagusi. Emparantzara eramaten dute txatxoez inguraturik, eta han
epaitu egiten dute. Tiroz hil eta lurrera botetzen dute erraldoia. Zatitu eta
sua egiten dute haren gorputzarekin. Zortzikoa dantzatzen da suaren inguruan,
Miel Otxin erretzen den bitertean.
Uste denez
eskualde honetako ospe txarreko
bide-lapur bat omen zen. Izpiritu txarren irudikapena ere badela uste da.